Szanowne Koleżanki i Koledzy instruktorzy.
Mija kolejny sezon szkoleniowy w naszych Tatrach. To co wielu z nas najbardziej bulwersowało i nadal bulwersuje, to - tak jak w poprzednich latach - znikanie haków z tatrzańskich ścian. Rozmawiamy na ten temat na taborach, w Betlejemce i w schroniskach. Prawie każdy z nas aktualnie szkolący, doświadcza na kolejnym turnusie szkoleniowym, coraz to “ciekawsze przygody” z wybitymi hakami. Większość z nas uważa, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest, puszczona na żywioł, źle zrozumiana przez niektórych wspinaczy i całkowicie wymykająca się z pod kontroli pomysłodawców, akcja “Tatry bez młotka”. Chcąc zabrać głos w tej, jak mi się wydawało, ważnej dla naszego środowiska sprawie, napisałem w lipcu tekst do magazynu Góry. Tekst ten jednak z różnych powodów nie został `opublikowany. Dlatego też postanowiłem zamieścić to, co napisałem do Gór, na naszym instruktorskim forum. Przyznaję się jednocześnie, że prezentowany poniżej tekst jest nieznacznie zmieniony. Usunąłem z niego między innymi najbardziej emocjonalne fragmenty, skierowane bezpośrednio do patrona akcji.
TATRY Z MŁOTKIEM
Skończyłem szkolenie kursantów kolejnego kursu taternickiego i po dwóch tygodniach wspinania, jako zawodowy ratownik TOPR, rozpocząłem tygodniowy dyżur w schronisku w Morskim Oku.
Przez dyżurkę przewijają się wspinacze wielu pokoleń. Rozmawiamy, dyskutujemy o drogach, trudnościach, asekuracji, wycofach... Ciągle pojawia się temat coraz mniejszej ilości stałych punktów asekuracyjnych lub ich całkowity brak na drogach wspinaczkowych. Wspinacze rzadko już rozmawiają o wspinaczce w kategoriach piękna drogi, czy urody ścian. Dyskusje prowadzone na taborach, w Betlejemce i schroniskach sprowadzają się, prędzej czy później, do tematu ubezpieczenia dróg. Częste problemy ze zniknięciem haków z kluczowych miejsc lub całych stanowisk kwitowane są żartobliwie hasłem: “akcja Tatry bez młotka”.
19 lipca bieżącego roku wspinając się z kursem na "Byczkowskim", na zachodniej Kościelca, przeżyłem bardzo niebezpieczną przygodę. Ktoś, mówiąc delikatnie nieodpowiedzialny, wybił na tej drodze trzecie stanowisko. Były to dwa, a wcześniej trzy, solidne betlejemkowe haki, wbite w bardzo słabo urzeźbione płyty w niszy pod okapem. Stanowisko z tych haków zaznaczone jest na wszystkich dostępnych schematach tej drogi. Prowadzący kursant nie był w stanie założyć w tym miejscu stanowiska z kości i poszedł dalej. Doszedł aż do kruchego kominka wyprowadzającego pod kluczowy fragment drogi. Jako że w kominku również zostały wybite haki a lina kończyła się, kursant założył stanowisko z bloku. Oczywiście blok wydawał mu się "w porządku". Kiedy doszedłem do owego “stanowiska”, zrobiło mi się słabo. Stanowisko było tak liche, że moje odpadnięcie skończyłoby się lotem nas obu na piargi u podstawy ściany!
Na "Byczkowskim" wybite zostały też wszystkie haki, które stanowiły drugi punkt asekuracyjny obok pojedynczego spita stanowiskowego.
Podobną do tej przygodę ze stanowiskiem, przeżyłem dwa lata temu na Zadnim Kościelcu, na "Surdelu" oraz "Patrzykoncie", a w zeszłym roku, na Żabim Mnichu, na drodze "Czech‑Ustupski". Zniknięcie oczekiwanego stanowiska na obitej drodze, jest z pewnością najbardziej ekstremalną formą doznań jakie oferuje nam obecnie wspinaczka w polskich Tatrach. Równie mocnych przeżyć może nam dostarczyć wspinanie się po drodze, na której nagle zniknęły haki w kluczowych miejscach. Jeżeli jest to droga kursowa i prowadzi ją kursant lub początkujący wspinacz, to zaczyna wiać grozą. Naruszone zostają podstawowe zasady bezpieczeństwa.
Po takich niespodziewanych przeżyciach, każdy rozsądny taternik, na wszelki wypadek, zabierze ze sobą na wspinanie młotek i komplet haków. Jest to zjawisko coraz częściej przeze mnie obserwowane. Widziałem wspinaczy wbijających haki na Zamarłej Turni, Żabim Mnichu, a nawet na Żeberkach Granatów. Wspinacze wracają do asekuracji z haków wbitych przez siebie. W naszych Tatrach rozprzestrzenia się dewastacja obitych dróg. Tak, dewastacja! Bo jak można nazwać coś, co polega na ogołacaniu ścian ze stałych, porządnych haków i kompletnych stanowisk?
Na początku lat 80- tych, w Tatrach na dobre przyjęły się kostki. Nawet bardzo "ortodoksyjni" wspinacze zaczęli używać na drogach wspinaczkowych wyłącznie ekspresów, kostek i wszystkich innych nowości w dziedzinie asekuracji, ponieważ w ścianach tkwiły haki pozostawione przez poprzednie pokolenia taterników. Na najbardziej uczęszczanych klasykach, stanowiska miały nawet nadkomplety stałych punktów. Korzystając z wbitych haków, dokładając kości oraz zabierając w ścianę tylko ekspresy, karabinki i taśmy można się było w Polskich Tatrach całkowicie obyć bez młotka. Dźwięk wbijanego w skałę haka zamilkł w naszych górach prawie zupełnie. Czasami dało się jedynie słyszeć odgłosy haków wbijanych przez kursantów. Odbywało się to tylko na wyselekcjonowanych drogach, aby do minimum ograniczyć niszczenie tatrzańskiej skały. Inne kryteria dotyczyły prowadzenia nowych dróg. Ze względów bezpieczeństwa wbijano haki na stanowiskach i w miejscach, gdzie asekuracja z kostek była niemożliwa. Było ”tak pięknie”, ale niestety znalazł się, jak to zawsze u nas bywa ktoś, kto "jak zwykle chciał jak najlepiej” i wymyślił slogan: “Tatry bez młotka”.
W stylu bardzo lubianym przez nasze społeczeństwo, czyli “usia siusia róbta, co chceta”, ruszyły na tatrzańskie ściany tłumy rycerzy uzbrojonych w młotki. Ten, kto chciał być "trendy" i uznany za prawdziwego wspinacza , łapał za młotek, wchodził w drogę, przechodził ją korzystając z tego obrzydliwego żelastwa, po czym - na "bloku", na drugiego, ze zjazdu - wybijał owe haki.
Co roku działam w Tatrach przez około 70 dni. prowadząc kursy tatrzańskie, wspinając się prywatnie oraz z racji zawodowych obowiązków w TOPR. Systematycznie bywam też w różnych rejonach wspinaczkowych za granicą. Obserwuję narastające zjawisko ogołacania z haków tatrzańskich ścian i porównuję z tym, co się dzieje w innych rejonach górskich.
Każdy, kto choć trochę wspinał się w Tatrach, zgodzi się z tym, że na większości dróg ciężko jest założyć dobre stanowisko, korzystając ze standardowego kompletu kości. To samo dotyczy prowadzenia. Nie na każdym wyciągu możliwe jest wspinanie się wyłącznie na własnej protekcji, Często, zawodzą wszystkie znane patenty i nowości sprzętowe. Jedynym ratunkiem zostają ... haki.
We wszystkich górskich rejonach wspinaczkowych, w których miałem okazję się wspinać w Europie i w USA, haki traktowane są jak czyjaś własność. Nie ty wbiłeś tego haka , więc go zostaw. Nie jest on twoją własnością, tak jak pozostawiona kostka, friend, ekspres, karabinek. Tam nikt nie wpadł na chory pomysł, by ogołacać całe drogi wspinaczkowe z haków. Wręcz odwrotnie. Na najpopularniejszych drogach, w miejscach, gdzie utrudniona jest asekuracja własna, z dbałości o skałę, instaluje się bezpieczne stanowiska i przeloty. Stare haki sukcesywnie wymienia się na nowe. Ten, kto miał w ręku przewodnik np. po Dolomitach, ten widział, że na schematach dróg, oprócz stanowisk, zaznaczony jest każdy stały przelot. Jeśli w ścianie tkwi hak i jeśli do tego jest on zaznaczony na schemacie, to on rzeczywiście tam jest. Takie są zasady cywilizowanego świata wspinaczkowego.
Haki z jednej strony są gwarancją bezpieczeństwa asekuracji, zaś z drugiej strony często pełnią rolę jedynych drogowskazów wskazujących nam właściwą drogę w ścianie. Ile to razy przeżywaliśmy dzięki nim chwile olśnienia. Błądząc w jakimś urwisku, często podczas załamania pogody, dysponując tylko enigmatycznym opisem i niedokładnym schematem popadaliśmy w euforię widząc hak! Jest hak! Tak, to tu! Jesteśmy na dobrej drodze!... W wielu opisach, czy szkicach stałe haki są bardzo ważnym elementem naprowadzającym lub ostrzegającym. Wybicie takiego haka, będącego podstawowym punktem orientacyjnym, może prowadzić do zabłądzenia zespołu w ścianie, a to z kolei grozi poważnymi konsekwencjami. Na przykład, w opisie Filara Leporowskiego na Kozim Wierchu istnieje bardzo ważna uwaga dotycząca przejścia drugiej ścianki: “Hak z pętlą, zapych, nie iść w górę”. W ubiegłym tygodniu tego haka z pętlą już nie było. W ciągu 4 lat liczba haków na "Leporowskim" zmalała o połowę. Zniknęły wszystkie porządne haki. Pozostały stare, wygięte i często nadpęknięte. W kruszyźnie za przełamaniem filara stałe punkty asekuracyjne właściwie przestały istnieć.
To, co dzieje się w Polskich Tatrach jest ewenementem na światową skalę. Jeśli w jakimś górskim rejonie wspinaczkowym przeprowadza się akcję wymiany ubezpieczeń, czego świadkiem byłem np. w Höllentalu, to dotyczy ona jednej konkretnej drogi. Jeśli taka akcja trwa, to informowani są o niej wszyscy zainteresowani. Wymagają tego elementarne zasady bezpieczeństwa. Tak było na Richterwegu, klasyku historycznie podobnym do naszej Klasycznej na Zamarłej. Tam wspinały się dwa zespoły: pierwszy wybijał stare haki, a drugi osadzał nowe stałe punkty asekuracyjne. Wcześniej na całej drodze zostały zainstalowane stanowiska z ringów.
Puszczona na żywioł akcja “Tatry bez młotka”, dała przyzwolenie na zaistnienie na tatrzańskich drogach wspinaczkowych patologii nieznanych w innych górach. Dziś na jakimś wyciągu jest hak, a jutro pozostaje po nim tylko rozkuta szczelina. Jest stanowisko, ale za tydzień może go już nie być. Był dobry hak a za kilka dni po nieudolnej próbie jego wybicia, zmienia się on w kawałek powyginanego żelastwa z pękniętym uchem. Takie postępowanie dotyczy też innego sprzętu pozostawionego w ścianie. Nowa pętla lub taśma na stanowisku zjazdowym szybko pada łupem kolejnego zespołu. Na "Sprężynie", na Zachodniej Kościelca, wymieniłem w lipcu na pierwszym stanowisku pętlę zjazdową. Zlikwidowałem wszystkie tkwiące w trzech stanowiskowych hakach stare pętle i zbudowałem z jednej długiej nowej taśmy samonastawne stanowisko połączone małym maillonem. W sierpniu na hakach wisiała już tylko plątanina jakiś starych taśm! Przerażające jest to, że wspinacze kradnąc taką pętlę i zjeżdżając na jakimś sparciałym rzęchu, wyceniają swoje życie na kilka złotych... Tyle przecież kosztuje w sklepie kawałek taśmy. Przykłady takie możemy mnożyć.
Dobrze jeśli zespół połaszczy się tylko na taśmę. Gorzej jest, gdy zostaje wybite całe stanowisko. Na przykład na Gnojku na Kościelcu, w miejscu, w którym droga ta łączy się z drogą Stanisławskiego, stanowisko zostało wybite co najmniej dwukrotnie, a pętle "znikają" permanentnie.
Co roku, podczas ćwiczeń, ratownicy TOPR pozostawiają na ostatnich wyciągach Zamarłej (na "Zacięciu Komarnickich", "Klasycznej" i "Lewych Wrześniakach") stanowiska z trzech haków. Żywot takich stanowisk to kilka dni.
Wiadomo, że na niektórych drogach haki tkwiły w ścianie nawet 40 lat. Z czasem ich jakość pozostawiała wiele do życzenia. Dotyczyło to szczególnie Kazalnicy, na której bardzo popularne niegdyś drogi ekstremalne i odhaczone, zaczęły wymagać wymiany starych haków. Zły stan przelotów i stanowisk uniemożliwiał kolejne przejścia klasyczne, wskutek czego drogi te niemal popadły w zapomnienie.
Podobna sytuacja istniała na wschodniej Mnicha. Tu jednak stał się cud. To, czego dokonał Piotr Korczak, Andrzej Marcisz i Tomasz Opozda oraz jeszcze kilku pomagających im wspinaczy, to rzecz niebywała w naszych Tatrach. Prawie 30 weekendów spędzonych przez tych kustoszy Mnicha w zerwach wschodniej ściany, ich determinacja, profesjonalizm oraz konsekwencja zaowocowały tym, że w Tatrach mamy pierwszą sportową, kompletnie obitą ścianę wspinaczkową. Mamy pierwsze “boisko sportowe” z prawdziwego zdarzenia dla ekstremalnych wspinaczy. Mam nadzieję, że nie zabraknie im energii ani ochoty, aby kontynuować to dzieło. Ściany Mniszka, Żabiego Mnicha, Kościelca i Kazalnicy czekają.
Cały zgiełk medialny, który towarzyszy akcji “Tatry bez młotka”, zrobił młodym wspinaczom wodę z mózgu. Z rozmów, które z nimi prowadzę, wyłania się kompletna nieznajomość historii taternictwa. Część wspinaczy przekonana jest, że do początków 2000 roku w Tatrach wspinano się bijąc haki, i że dopiero akcja “Tatry bez młotka” położyła kres temu "haniebnemu procederowi".
Chciałbym jeszcze raz poinformować wszystkich młodych wspinaczy, że wspinanie bez młotka zaczęło się w Tatrach na przełomie lat 70-tych i 80-tych. Stało się to możliwe, ponieważ drogi były obite kompletami haków, a w USA wymyślono w tym czasie kości i friendy. Odhaczanie dróg nie polegało na czyszczeniu wyciągów z haków i przechodzeniu ich na własnej protekcji. Polegało ono na czymś odwrotnym, czyli przejściu w czysto klasycznym stylu wyciągu hakowego z kompletem stałych haków.
Stan taki trwał do momentu, w którym wymyślono modny dziś slogan: “Tatry bez młotka”. Skutek tej akcji jest jednak odwrotny od zamierzonego. Obecnie, aby w Tatrach wspinać się bezpiecznie, coraz częściej... trzeba zabierać ze sobą młotek i haki, a to oznacza, że grozi nam powrót do lat 70-tych.
Puszczona na żywioł akcja całkowicie wymknęła się z pod kontroli pomysłodawców. Przynosi ona obecnie więcej szkód niż korzyści. Zamiast sukcesywnej wymieniany starych haków na niektórych drogach, dewastuje się te dobrze ubezpieczone. Jeśli Artur Paszczak, pomysłodawca i inicjator nie powstrzyma tej niefortunnej i chybionej w realizacji akcji, to nasze Tatry staną się jedynymi górami w Europie, w których trzeba się będzie wspinać z młotkiem i hakami.
Na koniec, pragnę zacytować znamienne słowa Artura Paszczaka z Azero: “Gdy idziemy w góry, ciąży na nas wielka odpowiedzialność za to, żeby się w nich nie zabić. Niektórzy z nas forsują granicę ryzyka, ale dopóki odbywa się to w zgodzie ze sztuką, w zgodzie z rozsądkiem i odpowiedzialnością, dopóty mówimy o alpinizmie. Poza tą granicą zaczyna się szaleństwo, a nawet głupota’’.
Szkoda, że akcja promowana przez Artura jest zaprzeczeniem tej sentencji.
Morskie Oko 28 lipca 2007 r.
Kazimierz Szych
Ratownik TOPR
Instruktor Alpinizmu i Alpinizmu Jaskiniowego
Instruktor Wspinaczki Sportowej