wspinanie.pl/forum/read.php?7,579228,579228
bylejakość 22 sie 2012 - 00:00:56
adamniemalysz Napisał(a):
-------------------------------------------------------
> 'Ponadto tradycyjnie warto zatrzymać się na
> cyklu Jakuba Radziejowskiego "Najwspanialsze drogi
> Tatr", tym razem opisującego słowacką
> Pośrednią Grań.'
>
> Ukazał sie już miesiąc temu. Znalazła się w
> nim powielana przez wszystkie portale, a nawet
> przez Górską Półkę Nyki, a powtórzoną w
> Tatrach przez Kubę Radziejowskiego, informację o
> tragicznej śmierci Marciniaka,
jakoby ta miała
> miejsce na Pośredniej Grani. Marciniak zginął
>
na Rywocinach, dokładnie na Wielkiej
> Rywocińskiej Turnii. Tam jest III droga
> Szczepańskich, na Pośredniej Grani nie ma takiej
> drogi. Ponadto HZS pisze o akcji na swoich
> stronach - Zadny Ostep:
> [
www.hzs.sk]
>
> Jestem za korygowaniem takich pomyłek, a
> stronię od miałkich informacji, od 'bylejakiego'
> pisania... Zwłaszcza że to kolejna 'pomyłka'
> Kuby, żeby nie powiedzieć lenistwo i
> niedbałość. Jak się pisze o czymśc czego się
> nie zna, to należy sobie zadać trud sprawdzenia
> choćby w WHP (gdzie jest droga Szczepańskich),
> czy na stronach Horskiej (gdzie był wypadek)
[wyroznienia w tekscie - GG]
Adamie, chyba trochę przesadziłeś.
Tak jak to sformulowales, jezykowo brzmi jak wielka sprzecznosc, konflikt informacji. Że jest gdzies jeden obiekt terenowy i gdzies indziej drugi, i je pomylono. Wyglada to jak straszna sprawa, piszesz o "bylejakosci", niedbalosci, a w tle jest ostateczny smutny kontekst. Kilkoma sformulowaniami podbijasz atmosfere (zwlaszcza owo "
jakoby" jest dla mnie zlowrogie), pietnujesz po nazwisku dwoch znanych autorow. Podajesz to niemal jako cos skandalicznego.
Tymczasem wcale tak nie jest.
Rzecz z Pośednią Granią jest bardzo dyskusyjna i poprawka jest w stylu tzw. hiperpoprawnosci,
tzn. posiadania wiedzy czastkowej o jakichs sprawach czy regulach, bez szerszego kontekstu, w tym historycznego, i stosowanie jej jako wiedzy bezwarunkowej i calosciowej.
I. Pierwotnie nazwa
polskojęzyczna Pośrednia Grań odnosiła się do całości, i tak utrwaliła się w świadomości i nazewnictwie od przeszło wieku. Nadal jest mocno utrwalone, że nazwa Pośrednia
Grań odnosi się i
do szczytu, i
do całej grani, wyodrębniającej się w
rodzaj oczywistego
masywu (takiego jak np. Grań Baszt czy Soliska czy Grań Hrubego, w odróżnieniu od większości innych grani, nie tożsamych z poczuciem masywu).
W języku
słowackim natomiast utrwaliły się wyraźnie różne brzmieniowo nazwy dla samego szczytu i całej grani, i to jest ich szczęście. W języku polskim – w zasadzie to nie nastąpiło. W niemieckim i węgierskim sytuacja jest - nomen omen - pośrednia.
II. Podzial „ulogiczniajacy” na grań jako calosc i na jej najwyższy szczyt (jako element, podzbiór grani) nastapil najpierw w innych jezykach, w polowie XIX wieku i tez trwalo to dość dlugo, a najpierw dotyczylo języka niemieckiego i wegierskiego. W języku polskim w zasadzie nie utrwaliły się odrebne terminy (dlaczego w zasadzie, tzn. do 1973 r., zob. ponizej). Ale powstawaly.
III. Zwycieżylo okreslenie od polozenia, wybitnie posredniego, rozdzielajacego, pomiędzy dwoma dolinami nizej polaczonymi, zreszta dobrze widocznymi z dolu Spisza. To wskazywaloby na stary ludowy i „latwy do unaocznienia” rodowod tej nazwy. I ze odnosilo się to duzego, dominujacego obiektu, bez wdawania sie w male obnizenia grani, slabo widoczne od podnozy Tatr. Z Tatr znamy podobna nazwe np. z grani Koprowego, rozdzielającej odnogi Doliny Koprowej i zwanej Pośrednim Wierszkiem (o analogiach będzie osobny post).
M. in. mapa Sydowa wprowadza do obiegu nazwę
Mittelgrat. Potem powstało dookreslenie kulminacji,
Mittelgratturm („Turnia Pośredniej Grani”, pamietajmy o decydujacym wplywie Niemcow Spiskich na poznanie Tatr Wysokich tamtego okresu). Analogicznie było w języku wegierskim. W swoim przewodniku Walery Eljasz [2] także wprowadzal rozroznienie na
Pośrednią Grań jako całość i pisane wielką literą
Szczyt Pośredniej Grani. Był też potem Pośredni Szczyt, Pośredni Spiski Szczyt [4] etc., ale i te nazwy nie przyjely się.
IV. Owszem, u WHP jest wyrazne rozgraniczenie na Pośrednią Grań jako szczyt, a Zimnowodzką Grań jako pd.-wsch. (SEE) grań tego szczytu. Nazwa 'Zimnowodzka Grań' to neologizm WHP i efekt jego staran o tzw. ulogicznianie nazw, co mu calkiem dobrze wychodzilo, ale nie zawsze moglo dac dobry efekt, bo nazwy tradycyjne nie poddaja się zwyklej logice terenu, predzej logice tego co widac z uczeszczanej polany, hali lub wsi (a nie np. ze szczytu, popularnego dopiero od wieku).
Zakres terenowy nazwy Zimnowodzka Grań jest zresztą wtórny:
dotyczy grani schodzącej od najwyższego szczytu ku SEE, więc niejako jego części,
podrzędnej wobec szczytu. Tymczasem nazwa pierwotna Pośrednia Grań obejmowała dłuższy odcinek grani łącznie ze szczytem, i to
szczyt był podrzędnym obiektem wobec całości tej pośredniej grani. W jęz. niemieckim liczono ją od Czerwonej Ławki i taki też zasięg określenia słowackiego na grań podaje współcześnie Ivan Bohuš [5]. U naszego WHP masyw Pośredniej Grani liczy się od Pośredniej Przełęczy, bliższej najwyższego szczytu.
Ale w zwyczajowym rozumieniu i innych zrodlach o polskiej historii od zawsze trwalo, ze jedna nazwa, Posrednia Gran, odnosila sie i do kulminacji, i do calej grani.
To bardzo szczegolny i bardzo klopotliwy przypadek, ze ta sama nazwa oznacza calosc i jej podzbiór, ale przypadki takie bywaja znane z innych żywych klasyfikacji. Np. z klasyfikacji gatunkow w biologii, i mozna sie potem jezykowo plątać, czy potoczne okreslenie obejmuje szersza czy wezsza grupe etc. Jakos ludzie z tym zyja, w miare moznosci porzadkuja, uscislaja, uczą się wyjątków, ale nie naskakuja na siebie.
Cytat (zob. Źródła, [3], [3a]):
"
Pośrednia Grań (Prostredný hrot, 2440 m).
Jeden z najefektowniejszych szczytów Tatr
Wysokich, kulminacja 3-kilometrowej potężnej grani,
oddzielającej Dol. Zimnej Wody od Staroleśnej -
jako całość również zw. Pośrednią Granią.
(…) Nazwa tego samego typu co pospolity w Karpatach Pośredni Wierch
– w polskich drukach notowana zrazu jako Pośredni Wirch
1854, Średni Grzebień 1868, Średnia Góra
1871 itp.)"
Źródła:
[1] Alojzy Alth, mapa poziomicowa z 1860 r. „Królestwa Galicji i Lodomerii”: „
Pośredni Grzbiet (Mittelgrat)”
[2] Walery Eljasz:
Ilustrowany Przewodnik do Tatr i Pienin, wydanie trzecie, Kraków 1886, s. 287, 290 (
Pośrednia Grań jako całość,
Szczyt Pośredniej Grani, ale u dołu str. 290 też jest zamiennie
Pośrednia Turnia).
[2a] Za Nyką [3], wydanie jego syna i specjalisty od nazw, St Eljasza, przewodnik z 1900 r., s. 389. „
Pośredni Wierch Spiski w Pośredniej Grani 2440”,
[3] Józef Nyka:
Tatry, wydanie II, Latchorzew 1994, s. 558 [słowniczek nazw "Tatry A-Z"],
[3a] Józef Nyka:
Tatry Słowackie, wydanie V, Latchorzew 2005, s. 391 [słowniczek nazw "Tatry w 136 hasłach", oraz wydania poprzednie i następne, których nakład łączny przekracza nakład tomu XVII WHP (1974 i reprint 1993) i Encyklopedii Tatrzańskich (1974, 1995).]
[4] Józef Nyka:
Tatry 100 zapomnianych nazw, Biblioteczka Historyczna „Głosu Seniora”, Warszawa 2002, s. 13 (hasło:
Pośrednia Grań, Pośredni Wierch Spiski).
[5] Ivan Bohuš:
Od A po Z o názvoch Vysokých Tater, Tatranská Lomnica, 1996 (hasła: 1133.
Prostredný hrot, 1106.
Prostredný hrebeň, 368.
Prostredný chrbát).
[6] oraz Atlas Satelitarny
Tatry i Podtatrze 1:15 000 z 2005/2006 [uwaga, autoreklama], mapka nr 124 u góry,
Pośrednia Grań jako nazwa dla samego szczytu i obok ta nazwa rozciągnięta dla całej grani.
* * *
V. Na koniec, bardziej swobodnie, o tym konkretnym artykule z kwartalnika „Tatry”.
Koncept słowackojęzyczny – że jest i „grań”, i „grot”, jako gra słów, jest bardziej konsekwentny.
Kiedy pojawił się ten „hrot” niezbyt wiadomo, jest to termin nietypowy, mógł być obocznością niemieckiego
„... grat”, czyli by wynikał z przypadkowego podobieństwa brzmienia zupełnie innych słów w różnych językach. Skąd się wziął ten „grot” to może być osobna zagadka do poważnych zabaw w badania. Na ile razi on obcością w Tatrach, zwłaszcza Słowaków, na razie mniejsza o to, ale to całkiem dobrze działa.
To, że autor artykułu zwrócił na znaczenie tego słowa jest cenne, kieruje nas na bardzo dawne wyróżnianie tego szczytu jako najostrzejszego w panoramach od Spisza (czyli najdawniej utrwalonych). Pośredni Grot i Pośrednia Grań? Ależ to byłby neologizm 'ulogiczniający', jednak zgodny z konstrukcją niemiecką, węgierską, słowacką, znanymi od lat.
Jednak nazwy Grot nikt patrząc na tamtejsze panoramy od Spisza – nie pomyli.
Natomiast jakichś g r a n i jest tam mnóstwo.
Koncept artystyczny z artykułu, że „tak, to jest ten g r o t”, jest jak najbardziej udany.
Pośredni Szpic? Jezu, nie. Wypada się nauczyć, że jest szczyt Pośredniej Grani, i jest masyw Pośredniej Grani (a we wczesnym polskim brzmieniu, Pośredniego Grzebienia, dosłownie i bliżej oryginału obcojęzycznego – znalazł się on na pierwszej poziomicowej mapie polskiej z 1860 [1]).
Uściślenie, mogące pogodzić Adama i artykuł, i poprawne, jest takie:
Andrzej Marciniak zginął
w masywie Pośredniej Grani, na Rywocinach.
Po słowacku:
v oblasti Prostredného hrebeňa, na Velkým Oštepe
To się nazywa
uściślenie. Sprawa do
poprawki, a nie gruby błąd. I to poprawki w wątku pobocznym.
Tyle na razie (na inne posty bedzie osobno, by sie zbyt nie mieszaly rozne aspekty sprawy).
Wyglada tez na to, ze historia nazwy Pośredniej Grani zaslugiwalaby na jakiejs solidniejsze osobne opracowanie.
Pozdr.
[edit: poprawka numeru jednego z odsylaczy do listy Źródeł oraz drobne redakcyjne]
Zmieniany 1 raz(y). Ostatnia zmiana 2012-08-27 09:05 przez GG.
